Anna van den Breemer schrijft, onder de titel 'Iedereen doet maar wat", wekelijks een column in de Volkskrant over een opvoedkundig probleem waar ze een oplossing voor zoekt.
In haar column van 16 februari 2022 vraag ze zich af of je jonge kinderen mee kunt (of moet) nemen naar het sterfbed van hun oma en vraagt hiervoor Mariken Spuij om advies.
Met een enige regelmaat wordt dit ook aan mij gevraagd (en ook of je kinderen mee moet nemen naar een uitvaart), daarom neem ik haar column hier (en op mijn andere website) over. Met dank. Ook aan Claudie de Geen die er een prachtige tekening bij maakte.
De schoonmoeder van een collega lag op sterven. Moest ze haar twee kinderen (3 en 5 jaar) meebrengen om afscheid te nemen? Ze twijfelde hierover omdat oma, ziek als ze was, weinig zou kunnen terugzeggen. Wanneer opa of oma komt te overlijden worden ouders voor onalledaagse opvoedkeuzes gesteld, bovenop hun eigen verdriet: neem je jonge kinderen mee als de overledene ligt opgebaard? En hoe zit het met hun aanwezigheid bij de begrafenis of crematie?
Dit zeggen de deskundigen
Het overlijden van een grootouder is vaak de eerste kennismaking van kinderen met de dood van iemand die dichtbij staat. 'Het is een kans voor opvoeders om uit te leggen wat 'dood' eigenlijk betekent', zegt orthopedagoog en rouwdeskundige Mariken Spuij, auteur van het boek Rouw bij kinderen en jongeren. Volwassenen gebruiken in hun uitleg soms de metafoor van 'slapen', maar dat raadt Spuij af, omdat het tot onduidelijkheid leidt. Wordt oma misschien toch nog wakker? 'Het is waardevol dat ze leren begrijpen dat iemand niet meer terugkomt en dat iedereen daarom verdrietig is.'
Tegelijkertijd is het een mooi moment om te laten zien dat je iemand die is overleden toch nog een beetje bij je kunt houden, zegt Spuij, die aan de Universiteit Utrecht wetenschappelijk onderzoek doet naar rouw bij kinderen. 'Door af en toe te denken aan oma of door anekdotes te vertellen. Iemand blijft bestaan in je herinneringen, ook na twintig jaar.'
Is het aan te raden om afscheid te nemen van oma, ook al is ze verzwakt, waardoor ze niet meer kan praten? 'Afscheid nemen hoort bij het leven en kinderen kunnen dat goed aan', zegt Spuij. Hoe belangrijk je dat vaarwel maakt, hangt af van de band met oma. 'Bij een grootouder op afstand is het afscheid nemen minder belangrijk dan bij een oma die erg aanwezig is in het leven van de kinderen.'
Ouders zijn misschien bang hun kroost te beschadigen door hen bloot te stellen aan een stervend of opgebaard persoon. Zo'n vaart loopt het niet, meent Spuij. 'Realiseer je vooral: dit moment komt niet meer terug.' Als je kind onder de indruk blijkt van wat hij heeft gezien, dan kun je dat later repareren door erover te praten.Je kunt echter niet goedmaken dat zoonlief niet naar de begrafenis van opa mocht. Anders gezegd: die goed bedoelde bescherming heeft ook gevolgen.
Zo pak je het aan
Hoe bereid je zoon- en dochterlief voor op dat laatste bezoek aan oma? Spuij: 'Je kunt uitleggen dat oma erg ziek is, moeilijk kan bewegen en nauwelijks nog iets kan zeggen. En dat de dokter haar niet meer kan helpen.' Ook al is er weinig interactie met de grootouder op het sterfbed, dan nog kunnen families creatief zijn in het bedenken van manieren om afscheid te nemen. 'Kies iets dat past bij de gezinscultuur. Of dat nou het maken van een tekening of boekje is, iets met strijkkralen of het zingen van een lied.'
Hoe leg je uit wat dood zijn betekent? 'Aan jonge kinderen geef je voorlichting in kleine brokjes. Het concept van onomkeerbaarheid kunnen ze vaak niet direct vatten', vertelt Mariken Spuij. 'Wacht af met welke vragen ze zélf komen.' Schrik niet als hun input nogal basaal van aard is. 'Zo kunnen kinderen teleurgesteld zijn dat ze geen botjes van een skelet zien als ze op de begraafplaats zijn.'
Vertel aan de juf of meester wat er speelt. 'Mijn zoon nam de knuffel die oma voor hem had gemaakt mee naar school en aan de hand daarvan heeft hij het aan zijn klasgenootjes verteld', vertelt mijn collega.
Uiteindelijk heeft ze ervoor gekozen om haar kinderen te betrekken bij het hele proces. 'Bij het graf vertelden we dat oma terugging naar de natuur. Toen zei onze zoon zelf: 'Dan geeft ze kracht aan de bomen'.'